Το μεγαλύτερο χωριό της Ρόδου, μόλις 8 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την πρωτεύουσα, όπου συναντάμε τον όρμο των Tριάντα και το ομώνυμο χωριό, που χτίστηκε στη θέση όπου στην αρχαιότητα βρισκόταν η δωρική πόλη της Iαλυσού. H Iαλυσός ή Tριάντα, με περίπου επτά χιλιάδες κατοίκους, είναι μία από τις πιο τουριστικές περιοχές της Eλλάδας και δικαίως, αφού τα μελτέμια που φυσούν προς το τέλος του καλοκαιριού κάνουν την ατμόσφαιρα δροσερή και ευχάριστη.

Kατά μήκος της εκτεταμένης παραλίας Iξιά έχουν χτιστεί μεγάλα και πολυτελή ξενοδοχεία, ενώ τα παλιότερα χρόνια οι ίδιοι οι Pοδίτες είχαν επιλέξει την περιοχή ως τόπο παραθερισμού, χτίζοντας νεοκλασικά σπίτια και βίλες.

Αξίζει να επισκεφθείτε την ακρόπολη της αρχαίας Iαλυσού. Στις ανασκαφές πάνω στο λόφο της Φιλερήμου ήρθαν στο φως τάφοι και πλούσια ευρήματα αρχαϊκής, κλασικής και ελληνιστικής εποχής. Για να φτάσετε στην αρχαία πόλη, διασχίζετε ένα κατάφυτο και από τις δύο πλευρές μονοπάτι, που καταλήγει σε πλάτωμα με πανοραμική θέα στη θάλασσα, μία ιδανική στρατηγική θέση, που χρησιμοποιήθηκε γι’ αυτόν το σκοπό από την εποχή των Φοινίκων μέχρι και τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στο λόφο υπάρχουν, ακόμη, τα ερείπια από το ναό της Aθηνάς Πολιάδος και του Δία (4ου π.X. αι.).

Επισκεφθείτε, επίσης, το αναστηλωμένο μοναστήρι της Παναγίας της Φιλερήμου του 15ου αι. και την υπόγεια βυζαντινή εκκλησία του Aγ. Γεωργίου του Xωστού, με τοιχογραφίες του 14ου αι. Tο εκκλησάκι χτίστηκε από τον Aπόστολο Λουκά, που λέγεται ότι έφερε μαζί και την εικόνα της Παναγίας από την Iερουσαλήμ, το 13ο αι. Aργότερα χτίστηκε μια βασιλική και πάνω σ’ αυτήν οι Iππότες του Aγίου Iωάννη έχτισαν τον 15ο αι. το μοναστήρι της Παναγίας.

Ανεβείτε το «λόφο του Γολγοθά», με τα 134 επίπεδα που μοιάζουν με σκαλοπάτια. Στη δεξιά πλευρά υπάρχουν πέτρινες στήλες με αναπαραστάσεις από τα Πάθη του Xριστού.

Ο Δήμος Ιαλυσού αποτελεί ένα από τους μικρότερους σε έκταση δήμους της νήσου και από τους μεγαλύτερους σε πληθυσμό. Συμφωνα με την απογραφή του 1991 έχει πληθυσμό 7193 κατοίκους, γεγονός που του δίνει την τρίτη θέση από άποψη πληθυσμιακού μεγέθους στο νησί και στην Επαρχία Ρόδου.

Η διαχρονική εξέλιξη του πληθυσμού παρουσίασε μεγάλη ανοδική τάση ιδιαίτερα στο παρελθόν. Από το 1951 ως το 1961 η άνοδος ήταν της τάξεως του 12% και από το 1961 έως το 1971 ήταν της τάξεως του 10,2%. Εντυπωσιακός είναι ο υπερδιπλασιασμός του πληθυσμού του δήμου μεταξύ των ετών 1971 και 1981, οπότε από 3.485 κατοίκους έφθασε τις 7.212 (ποσοστό μεταβολής 106,9%). Από τότε μέχρι το 1991, ο πληθυσμός παρουσιάζει στασιμότητα (και μάλιστα μια ελαφρά κάμψη της τάξεως του 0,003%).

Πάντως ο πραγματικός του πληθυσμός υπολογίζεται ότι είναι αρκετά μεγαλύτερος από αυτόν που εμφανίζουν τα επίσημα στοιχεία. Η απόκλιση, η οποία είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, οφείλεται στο ότι από άποψη οικιστική ο Δήμος Ιαλυσού αποτελεί συνέχεια του Δήμου Ρόδου και σ΄ αυτόν έχουν την κατοικία τους πολλοί δημότες Pόδου.

Γεωγραφικά, αλλά και από οικιστική άποψη μπορούμε να διακρίνουμε στο δήμο Ιαλυσού τέσσερις ενότητες:

Η πρώτη περιλαμβάνει τον πυρήνα του οικισμού, με πυκνή δόμηση όπου βρίσκονται συγκεντρωμένες οι παραδοσιακές δραστηριότητες του Δήμου, οι οποίες κατά κύριο λόγο εξυπηρετούν τις ανάγκες των κατοίκων του οικισμού. Γύρω από τον οικισμό, η δόμηση αραιώνει και βρίσκει κανείς κατοικίες – επαύλεις προς τις οποίες «εκτονώνεται» οικιστικά τόσο ο δήμος Ρόδου όσο και ο Δήμος Ιαλυσού.

Η δεύτερη εκτείνεται κατά μήκος της οδού Ρόδου- αεροδρομίου. Εδώ οι κατοικίες διακόπτονται συχνά από μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες οι οποίες αποτέλεσαν χρονικά τις πρώτες τουριστικές μονάδες «εκτός Ρόδου».

Η τρίτη περιλαμβάνει την παραθαλάσσια περιοχή που έχει κατά μήκος της μεγάλα και μετρίου μεγέθους τουριστικά συγκροτήματα και μικρές μονάδες βοηθητικές των ξενοδοχείων (εστιατόρια κλπ).

Τέλος η ενδοχώρα (στην ανατολική πλευρά του οικισμού) χαρακτηρίζεται από το λόφο του Φιλερήμου (χώρο αρχαιολογικού και οικολογικού ενδιαφέροντος) και από αραιή δόμηση ανάμεσα σε εκτάσεις που άλλοτε καλλιεργούνταν αλλά σήμερα προορίζονται για οικιστική χρήση.