Το Δισπηλιό αποτελεί την «Ιστορική Έδρα» του Δήμου Μακεδνών. Το παλιό του όνομα ήταν «Δουπιάκοι» και προερχόταν από τις δύο «ντούπκες» (σπηλιές), απ’ όπου προήλθε και το σημερινό του όνομα «Δισπηλιό».

Όπως έχει αποδειχθεί από τις συστηματικές ανασκαφικές εργασίες που από το 1992 διεξάγει ο ομότιμος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. κ. Γεώργιος Χουρμουζιάδης, στο χώρο του σημερινού Δισπηλιού, γύρω και πάνω από τη λίμνη, υπήρχε οργανωμένη ζωή από τα προϊστορικά χρόνια, η οποία αναπαριστάνεται στο Νεολιθικό Λιμναίο Οικισμό, έργο μοναδικό με μεγάλη επισκεψιμότητα. Η μελέτη των ευρημάτων του Λιμναίου Οικισμού, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το Δισπηλιό ήταν σταυροδρόμι, κόμβος και πέρασμα ανάμεσα στη νότια Ελλάδα, το Αιγαίο και το εσωτερικό της Βαλκανικής Χερσονήσου.

Το Δισπηλιό, φυσικό πέρασμα που οδηγούσε από όλη την κεντρική και βόρεια Ελλάδα προς τα νοτιοδυτικά Βαλκάνια, είχε ανέκαθεν στρατηγική θέση. Το μαρτυρεί το πέτρινο τείχος που περιέβαλε το οχυρό που υπήρχε στη νότια όχθη της λίμνης, στη βόρεια πλευρά του Δισπηλιού, στη θέση «Νησί», το οποίο χτίστηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και του οποίου σημαντικό τμήμα σώζεται και σήμερα.

Το Δισπηλιό κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν ένας άσημος οικισμός ψαράδων. Το 1913, όταν απελευθερώθηκε η Μακεδονία, αριθμούσε 252 κατοίκους και υπαγόταν στην τότε κοινότητα Αμπελοκήπων.

Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, το Δισπηλιό, παρουσιάζει μια αλματώδη ανάπτυξη, η οποία αποτυπώνεται και στην πληθυσμιακή αύξηση. Κατά την απογραφή του 2001 στο Δισπηλιό απογράφηκαν 1.186 άτομα, στην πραγματικότητα οι μόνιμοι κάτοικοι είναι πολύ περισσότεροι.

Ενδιαφέρον στην περιοχή παρουσιάζει και το σπήλαιο "Ντούχλος", στο οποίο η πρόσβαση γίνεται με σκαλοπάτια. Στη σπηλιά αυτή υπάρχει μια πολύ στενή διάβαση. Η παράδοση λέει ότι αν κάποιος είχε αμαρτίες και επιχειρούσε να περάσει τον έσφιγγαν οι πέτρες. Ακόμη η παράδοση λέει πώς αν άτεκνες γυναίκες περνούσαν απο'κει μετά αποκτούσαν παιδιά. Η σπηλιά "Ντούχλος" χρησιμοποιήθηκε σαν καταφύγιο απο τους κατοίκους του Δισπηλιού κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όπου και σώθηκαν απο την επέλαση των εχθρών.

Στο Δισπηλιό και κοντά στο χώρο του Λιμναίου Οικισμού βρίσκεται η εκκλησία της Ανάληψης. Την ημέρα της Ανάληψης η εκκλησία γιορτάζει και στον ευρύτερο χώρο γίνεται πανηγύρι με πλήθος επισκεπτών και προσκυνητών.Η εκκλησία της Ανάληψης