Γραφικό και πανέμορφο ψαροχώρι σήμερα με σημαντική τουριστική υποδομή και υπέροχη θάλασσα. Τόπος ιδανικός για καλοκαιρινές διακοπές και με κάθε προοπτική για τη λειτουργία του ως τουριστικού θέρετρου για όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Ο Τσούτσουρος είναι παραθαλάσσιο χωριό της επαρχίας Μονοφατσίου που ανήκει στο κοινοτικό διαμέρισμα Καστελλιανών. Κατοικείται από 100 περίπου μόνιμους κατοίκους κατά τους χειμερινούς μήνες, ενώ κατά τους καλοκαιρινούς πολλαπλασιάζονται κατά πολύ.

Ο Τσούτσουρος είναι το επίνειο του Δήμου Αρκαλοχωρίου στη νότια παραλία του νομού Ηρακλείου, το Λιβυκό Πέλαγος.

Το κλίμα είναι υπέροχο αφού δεν έχει καθόλου υγρασία και βοηθά στη θεραπεία αναπνευστικών προβλημάτων. Η θάλασσα έχει ιδιαίτερη πυκνότητα σε αλάτι και σε ιώδιο, στοιχεία συνδυαζόμενα με την καθαρότητά της συνθέτουν ισχυρή πρόκληση για θερινές διακοπές.

Δεν έχει όμως μόνο το χωριό ομορφιές. Ολόκληρη η γύρω περιοχή διαθέτει μαγευτική φύση και δίνει την ευκαιρία για μικρές ή μεγάλες εκδρομές είτε στην καρδιά των βουνών μέσα από τα ποτάμια και τους χείμαρρους, είτε στις κορφές μέσα από βουνίσια μονοπάτια, είτε σε ωραίες παραλίες που υπάρχουν σε μακρύτερες αποστάσεις οι δρόμοι που ξεκινούν από το χωριό, είτε, τέλος, σε μαγευτικούς ορμίσκους καβάλα πάνω στα αχάραχτα μονοπάτια της θάλασσας.

Ιστορία και Προέλευση Ονομασίας

Στο έδαφος της γραφικής παραλίας και στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού βρίσκονταν άλλοτε χτισμένη η αρχαία και ισχυρή πολιτεία «Ίνατος». Στην Ίνατο, βρισκόταν και ο τόπος λατρείας της θεάς των τοκετών. Στο ιερό λατρευτικό σπήλαιο της θεόητας αποκαλύφθηκε πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων, πλακιδίων, ειδωλίων (Νιοβιδών), αναθηματικών αντικειμένων κ.ά. μερικά εκ των οποίων φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Η περιοχή σήμερα ζει με την έντονη παρουσία των μύθων και των λαϊκών διηγήσεων, των παραμυθιών για Δράκους, θεριά, Σαραντάπηχους, των αφηγήσεων για λαθραίες ανασκαφές του παρελθόντος, αλλά και των σύγχρονων, φανταστικών διηγήσεων και παραδοξολογιών.

Το αρχαίο όνομα της πολιτείας είναι άγνωστης προέλευσης και ετυμολογίας, όπως και αρκετά προελληνικά ονόματα που σώζονται ακόμη και σήμερα στην Ελλάδα. Ο Στέφανος Βυζάντιος μας πληροφορεί ότι στην πολιτεία αυτή (την Είνατο) υπήρχε το ονομαστό σπήλαιο της Εινατίας Ειλείθυιας «Είνατος, πόλις Κρήτης ως Ξενίων φησί, το εθνικόν Εινάτιος, τινές δε όρος και ποταμός εν των τιμάσθαι την Ειλειθυίαν Εινατείην». Γράφει το όνομα της πολιτείας με ει ενώ ο Πτολεμαίος μας παραδίδει το όνομα με τη γραφή Ίνατος.

Οι διάφοροι περιηγητές που επισκέφτηκαν την Κρήτη στις περιόδους της Βενετοκρατίας και Οθωμανοκρατίας και εξέδωσαν τις εντυπώσεις που κατέγραψαν, τοποθετούν την αρχαία Ίνατο στο σημερινό χωριό Ίνι του ίδιου Δήμου που απέχει από τον Τσούτσουρο περίπου 23 - 25 χιλιόμετρα επίσης. Να σημειώσουμε εδώ ότι και στην περιφέρεια του χωριού Ίνι υπάρχουν και διακρίνονται ακόμη και σήμερα στο λόφο Κεφάλα ερείπια αρχαίας πολιτείας και υπολείμματα εγκατάστασης.

Στη θέση του σημερινού Τσούτσουρου οι διάφοροι πορτολάνοι και χάρτες που εκδόθηκαν στην Ιταλία (14ο και 17ο αιώνα) αναγράφουν ίδια θέση την πόλη «Αντρόπολη». Επίσης, ο Domenico Niger κατά τον 16ο αιώνα στο έργο του "Geographiae Commenta-riorum libri XI (Βασιλεία 1557) που σχολιάζει τις περιγραφές του καθολικού μοναχού - περιηγητή της Κρήτης «Buondelmonti» (1514), αναφέρει την Ινατόπολη ή Ανατόσπολη στα νότια παράλια του νομού Ηρακλείου και γράφει χαρακτηριστικά: «...eam quidam Amyseum vocant in qua Diomedes regnavit, habuitque portum difficilem in quo Ilithias antrum.» (αυτήν την ονομάζουν Αμύσεον (= Αμνισό, στην οποία ήταν βασιλιάς ο Διομήδης είχε δύσκολο λιμάνι στο οποίο (βρίσκεται) το άντρο της Ειλείθυιας).

Είναι προφανές ότι ο συγγραφέας συγχέει την Αμνισό, τον τρωικό ήρωα Διομήδη με το σπήλαιο της Ειλείθυιας προφανώς συγχέοντας πληροφορίες της εποχής του με τις πληροφορίες του Χριστόφορου Buondelmonti, ο οποίος επισκεπτόμενος την παραλία του Τσουτσούρου γράφει στο έργο του Descripio isule Crete etc: «Εκεί ήταν η αρχαία πολιτεία Ίνατος, που τα ερείπιά της έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, εκτός από κάποιους μεγάλους ναούς που είναι χτισμένοι με τούβλα και που μπορεί να δει κανείς ακόμη σήμερα».

Για πρώτη φορά αναφέρεται με το σημερινό του όνομα το χωριό με 8 κατοίκους στην ελληνική απογραφή του 1940. Μέχρι τότε ο όρμος του Τσούτσουρου που τα χωράφια του ανήκαν σε ιδιοκτήτες κυρίως από τον Άγιο Βασίλειο της Βιάννου κατοικούνταν μόνο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες όπου έρχονταν οι αγρότες να θερίσουν τα δημητριακά που έσπερναν κάθε φθινόπωρο. Έτσι κατά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου η περιοχή ήταν έρημη και μόνο κάποιοι ψαράδες που έριχναν τα δίχτυα τους στα ανοιχτά έβγαιναν στο γιαλό πότε - πότε, καθώς διηγούνται οι γεροντότεροι του οικισμού.

Η Margarita Guarducci στο έργο της για την Κρήτη «Inscriptiones Creticae» (Τόμος Ι Σελ. 98) αναφέρει το τοπωνύμιο «Τσουτσουρο» : «Inatos urbem hanc in litore Libyci maris atque in sinu illo qui appelatur Tsutsuro». Το τοπωνύμιο καταγράφεται για πρώτη φορά το 1615 από το βενετσιάνο μηχανικό Fr. Basilicata, ο οποίος σχεδίασε μάλιστα την ακτογραμμή, σημειώνοντας το όνομα «Zuzuro» και γράφοντας ότι ο όρμος προσφέρεται για εύκολη αποβίβαση εχθρικών στρατευμάτων. Γράφει, επιπλέον, στην έκθεσή του 1630 ότι στη θέση «Σμαριδάκι» (σήμερα στο Μαριδάκι) που βρίσκεται ανατολικά του όρμου «Τσούτσουρος» τρέχει μια πηγή με πολύ και καλό πόσιμο νερό.

Αυτες ειναι οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες που έχουμε μέχρι σήμερα για το τοπωνύμιο. Λίγο αργότερα ο Trivan στο χρονικό του 1644 καταγράφει το όνομα «Zunzura» στον κατάλογο των ονομάτων κατοίκων των Χανίων. Όπως υποθέτουμε ότι έχει συμβεί και σε άλλους οικισμούς που πήραν το όνομά τους από τον πρώτο οικιστή, πιθανόν και ο όρμος ονομάστηκε από τον οικιστή «Zunzura» που πιθανά πρώτος εγκαταστάθηκε εδώ. Μια άλλη προσπάθεια ετυμολόγησης του ονόματος επιχειρήθηκε από την πληροφορία που μας παραδίδει ο Θεόφραστος για μια αρχαία πολιτεία με το όνομα «Τίσυρος» ή «Τίτυρος». Ο Σβορώνος, όμως, θεωρεί ότι η αναφορά αυτή είναι αβάσιμη αφού δεν παραδίδεται η πηγή της και πιθανολογεί ότι η ονομασία αυτή ίσως να ήταν το αρχαιότερο όνομα της Γόρτυνας.

Ο Ν. Πλάτωνας στη μελέτη που δημοσίευσε στον πρώτο τόμο των Κρητικών Χρονικών του 1948 (σελ 20 - 26) με τίτλο «Δυο ονόματα ανύπαρκτων κρητικών πόλεων» θεωρεί ότι δεν υπάρχει πολιτεία με το όνομα αυτό στην Κρήτη, ενώ και ο Στέφανος Βυζάντιος για την ονομασία της πόλης αναφέρει: «... τετάρτη χερρόνησος κατά Κρήτην νήσον, έχουσα πολισμάτιον ομώνυμον», προσδιορίζοντας έτσι ότι ο συγκεκριμένος οικισμός θα πρέπει να βρίσκονταν πάνω στο ακρωτήριο Τίτυρος (σημερινό Σπάθα) όπου υπήρχε και το περίφημο «Δικτυνναίο», ο πασίγνωστος στην αρχαιότητα ναός της Δίκτυννας - Άρτεμης.

Κατά συνέπεια το όνομα Τσούτσουρος πιθανόν να μην συνδέεται με αυτήν την πληροφορία. Σύμφωνα με πληροφορίες της τοπικής κοινωνίας το όνομα του χωριού είναι ηχοποίητο. Προήλθε από τη λέξη «σούσουρο» ή «Σούσουρος». Στην πρώτη περίπτωση οι κάτοικοι εξηγούν ότι ο χείμαρρος στα δυτικά σύνορα του χωριού κατά το χειμώνα δημιουργεί έναν φοβερό «σούσουρο», δηλαδή θόρυβο από τα νερά που κατεβαίνουν ορμητικά από τα βουνά στη θάλασσα. Στην άλλη περίπτωση η ονομασία του χωριού προέρχεται από την ονομασία του ποταμού που ονομαζόταν «Σούσουρος που στα «ξένα» - όπως λένε οι κάτοικοι - γράφεται «Susuros» και διαβάζεται Ζούζουρος από το οποίο εύκολα οδηγούμαστε στο Τσούτσουρος. Από τις λέξεις, λοιπόν, αυτές είτε έτσι, είτε αλλιώς προήλθε η σημερινή ονομασία του κατά την άποψη των κατοίκων του χωριού.